ASILI YA KISWAHILI: FREEMAN GENVILLE KATIKA
“MEDIEVAL EVIDENCES FOR SWAHILI”
Kwanza tutaangalia nini maana ya neno asili, pia
tutaeleza kwa ufupi mitazamo mbalimbali kuhusu asili ya lugha ya Kiswahili, halafu tutaangalia kwa undani kiini cha mada yetu
kwa kuchanganua vyema mawazo ya Freeman Grenville katika makala yake inayoitwa
‘Medieval Evidences for Swahili’ pia tutaonesha ubora pamoja na udhaifu wake na
mwisho tutatoa hitimisho.
Neno asili kwa mujibu wa Massamba
na wenzake (1999:3) ni jinsi kitu au jambo lilivyotokea au lilivyoanza.
Fasili hii ni nzuri na inajitosheleza kwa maana kwamba jambo au kitu kinaweza
kutokea kibahati kama ilivyo katika lugha au linaweza kuanzishwa.
Hivyo basi asili ya lugha ya
kiswahili bado ni mjadala mrefu ambapo wataalamu mbalimbali wanahitilafiana juu
ya asili au chimbuko la lugha ya kiswahili. Wapo wanaokinasibisha kiswahili na
kiarabu kwa kutumia kigezo cha msamiati na dini ya kiislamu. Wengine
wanashikilia kiswahili ni kibantu kwa kutumia hoja za kiisimu na kihistoria.
Wapo wanaokinasibisha kiswahili na uchotara baadhi yao wanaoshikilia msimamo
huu ni Freeman Grenville na Homo Sasson.
Katika makala yake Grenville
inayoitwa “Medieval Evidences for Swahili” anagusia
juu ya ujio wa waarabu na asili ya lugha Kiswahili kwa kutumia vyanzo
mbalimbali kama vile historia ya mji wa Kilwa ambapo anataja majina ya utani ya
wafalme wa kipindi hicho kama vile Nguo mingi, Mkoma watu na Hasha hazimfiki
pia ametumia historia ya mfalme wa Pate ambayo ilivunjika katika mwaka 1890
kutokana na uvamizi wa Witu. Grenvile pia ametumia maelezo ya wasafiri
mbalimbali waliofika katika upwa wa Afrika mashariki na wasafiri hao ni kama
vile Al - Masoud na Al - Idris.
Akifafanua kuhusiana na ujio wa
waarabu, Grenville anaeleza kuwa Al – Idris ni mwanazuoni wa Ulaya katika
mahakama ya mfalme Roger ii huko Sicily
(1100 – 1166), huyu alikuwa mtu wa kwanza kugundua kuwa jina la kwanza
la Zanzibar ni Unguja. Pia alitaja majina ya ndizi zilizopatikana huko kama
vile kikonde, muriani, mkono wa tembo, sukari pia kuna aina nyingine ziliitwa
omani. Huyu hakutumia neno ndizi ila alitumia neno la kiarabu.
Inasadikika kuwa ndizi zilifika
pwani baada ya mwanzoni mwa karne ya 6. Anaendelea kufafanua kuwa mvumbuzi wa
mji wa kilwa Al ibn al – Husain ibn al alipofika kilwa alikuta inakaliwa na
mwisilamu aliyeitwa Muriri Wabari, jina hili si la kiarabu na wa inaonekana
kama ni kihusishi pia alikuwa na msisikiti ambapo ndipo alipozikiwa, msikiti
uliitwa kibala.
Kwa hiyo kutokana na maelezo haya
ya Grenville ni dhahiri kuwa majina ya ndizi zilizotajwa na Al - Idris kama
vile sukari, mkono wa tembo na kundi inaonesha kuwa lugha ya Kiswahili
ilikuwapo hata kabla ya ujio wa waarabu pia waarabu walifika pwani ya Afrika
mashariki mapema ingawa hajaeleza wazi ni lini waarabu hawa walifika pwani na
hii ni kutokana na uwepo wa msikiti na dini ya kiisilamu huko kilwa.
Halikadhalika majina ya utani ya
wafalme wa kilwa waliyopewa kutokana na tabia zoa kama vile Nguo nyingi,
alipewa jina hili kutokana na kuzungushia himaya yake kwa nguo zenye rangi
mbalimbali pia Mkoma watu alipewa jina hilo kutokana na ukatili wake. Hivyo hii
inadhihirisha kuwa watawaliwa walikuwa ni wabantu ambao walikuwa na lugha yao
na bila shaka lugha hiyo ilikuwa ni Kiswahili.
Kuhusu uchotara wa lugha ya
Kiswahili katika uk 10 katika makala yake anaeleza kuwa “Kiswahili kimechukua
mengi na kiashiria cha kwanza cha uathiriano huo katika pwani ya Afrika
Mashariki kipo katika kitabu cha Periplus of Erythrean Sea kilichoandikwa na
mwandishi nahodha asiyejulikana jina aliyetokea Alexandria katika karne ya 1.
Grenville anaeleza kuhusu watu wa Rapta eneo hili halijulikani wapi lilipo,
lakini inasadikika kuwa eneo hili lipo
katika mlango wa mto pangani.
Anasema watu wa Muza hutoza ushuru na kupeleka huko meli ndogo nyingi wakiwa na
manahodha na mawakala wa kiarabu. Hawa walifahamu vizuri wakazi wa maeneo hayo
na kuoana nao. Wanajua vijiji vyao vyote na wanajua lugha yao. Anafafanua kuwa
lugha iliyozaliwa ilitokana na muingiliano wa kuoana huko ilikuwa ni Kiswahili
ingawa hatujui kuwa watu wa Rapta ni wa aina gani lakini haielekei kuwa ni
wabantu.”
Kwa mujibu wa maelezo hayo
Kiswahili ni lugha chotara iliyotokana na mwingiliano wa kuoana kati ya
wanawake wa pwani ambao sio wabantu na wanaume wa kiarabu. Wanawake hawa ambao
si wabantu walikuwa wakazi wa Rapta.
Pia inaoneka kuwa Kiswahili ni
lugha iliyozuka kibahati katika kipindi hicho cha kuoana ili kukidhi haja ya
mawasiliano baina ya watu hao wanaotumia lugha mbili tofauti.
Kimsingi maelezo ya Freeman
Grenville katika makala yake ya “Medieval Evidences for Swahili” juu ya asili
ya Kiswahili tunaweza kupata ubora ufuatao:-
Kwanza anahusisha Kiswahili na ujio
wa waarabu. Freeman katika maelezo yake ananasibisha asili ya lugha ya
Kiswahili na baada ya ujio wa waarabu ambao ndio ulipelekea mwingiliano huo.
Pia kwa mujibu wa Freeman Kiswahili
ni lugha chotara ambayo ilianza baada ya ujio wa waarabu
Grenville anafafanua majina
mbalimbali ya zamani kama vile chakula kwa mfano majina ya ndizi kama vile
mkono wa tembo, sukari, muriani, omani ambayo wataalamu wanaonasibisha
Kiswahili na kibantu hutumia ushahidi huu kunasibisha Kiswahili na kibantu. Pia
anataja jina la Wakilimi ambalo
linaamana ya wafalme. Pia anataja majina ya utani ya waflme kama vile
nguo nyingi na mkoma watu ambayo yalikuwa yanatumiwa maeneo ya pwani.
Pia Grenville katika makala yake
ametaja majina mbalimbali ya Kiswahili ambayo ni kama vile kalala (sehemu ya
mnazi inayobeba matunda), bwana, mkulu –
ngulu (Mungu), muriri wa bari, mtetezi, lughajuu, pia katika makala hii kuna
ushari.
“tulikwetu manda twali tulitenda”,
“yeo tukitendwa twakataa kwani?”,
“hutupa ukuta wathipetapeta”,
“kutwa ni kuteta hatuna amani.”
Pia katika makala hii ingawa upo ubora
kuhusu asili ya Kiswahili lakini maelezo ya Grenville yanaonekana kuwa na
udhaifu kwa kiasi kikubwa, baadhi ya madhaifu hayo ni kama vile yafuatayo:-
Katika makala yake anaeleza kuwa Al
- Idris alikuwa ni mwanazuoni wa Ulaya, je mantiki ipo wapi je ni kweli alikuwa
ni mwanazuoni wa Ulaya? si kweli alikuwa mwanazuoni wa Ulaya bali alikuwa
mwanazuoni wa Kiislamu kutoka morocco.
·
Grenville ameshindwa
kufafanua kuwa watu wa Rhapta ni watu gani licha ya kueleza kuwa watu hawa sio
wabantu.
·
Hajatueleza ni lugha
ipi iliyokuwa ikitumiwa na watu wa Rapta kabla ya ujio wa waarabu.
· Grenville hajatueleza
kuwa hao waarabu waliingia pwani ya Afrika mashariki kipindi gani.
·
Hajatueleza uchotara wa
lugha ya Kiswahili umetokana kati ya kiarabu na lugha gani.
·
Kama hao waarabu
waliwafahamu wenyeji pamoja na lugha zao hakukuwa na sababu ya kuzuka kwa lugha
chotara.
·
Freeman Grenville
ameshindwa kueleza kuwa wale wanawake walioolewa na waarabu kama walikuwa sio
wabantu je walikuwa watu gani walitumia lugha gani.
Kwa kuhitimisha ni kuwa, kutoka na
kuhitalafiana kusuhu asili ya lugha ya Kiswahili tunakubaliana na wataalamu
wanaokinasibisha Kiswahili na kibantu kwa kutumia hoja za kiisimu na
kihistoria.
Marejeo
Freeman Grenville medieval evidences for Swahili
1959.
Massamba D.P.B na wenzake (1999) Sarufi
Miundo ya Kiswahili Sanifu (SAMIKISA), TUKI, Dar es salaam.
Hongera kwa kazi nzuri.
ReplyDeleteheko kwako kwa kazi nzuri mno
ReplyDeleteHeko kwa kazi nzuri pamoja na utafiti wako.
ReplyDeleteNimeridhika kwa kazi hiyo nzuri...
ReplyDeleteNingependa kufahamu ushahidi na upungufu kuwa kiswahili ni lugha ya pijini au kikirioli.
Kazi ni nzuri endelea kuwafunza waswahili na wapenzi wa kiswahili
ReplyDeleteKazi nzuri tunahitaji kujifunza mengi kuhusu asili ya lugha yetu ili tupate maarifa mengi na tuzidi kukuza lugha hii ya kiswahili.
ReplyDeletekazi inahitaji marejeleo ya kutosha.vilevile jitahidi kuhariri kazi yako. Pia toa maana zaidi ya moja katika kufasili maana, mfano asili. zaidi ya hayo hongera sana
ReplyDeleteThis comment has been removed by the author.
ReplyDeletekwa nini kiswahili kikawa na maneno ya kiarabu wakati chenyewe kilikuwepo kabla ya ujio wa waarabu katika mwambao wa afrika mashariki???
DeleteThis comment has been removed by the author.
ReplyDeleteHerufi za mwanzo zilizokuwa zinaiwakilisha lugha ya kiswahili ni zipi?, mimi naamini zilikuwepo ambazo sio hizi za kiingereza sababu waingereza sio waloanzisha kiswahili iweje zitumike herufi za lugha yao wakati wao sio walioanzisha kiswahili???
ReplyDeleteJe, Ugunduzi wa Ali-Idris, Safari ya Marco Polo & Historia ya kilwa, ni vitabu gani has a huonesha hizo taarifa?
ReplyDelete