ATHARI ZA KIMAGHARIBI KATIKA SANAA ZA
MAONYESHO ZA KIAFRIKA NA FASIHI KWA UJUMLA
Dhana
ya fasihi simulizi imekuwa ikijadiliwa kwa miongo mingi na wataalamu mbalimbali
kama ifuatavyo:-
Mulokozi,
anafafanua kwamba, Fasihi simulizi ni fasihi inayotungwa au kubuniwa kichwani
na kuwasilishwa kwa hadhira kwa njia ya mdomo na vitendo bila kutumia
maandishi. Hapa anamaanisha fasihi simulizi ni tukio ambalo hufungamana na
muktadha fulani ya kijamii wenye kutawaliwa na fanani hadhira, fani inayotendwa,
tukio, mahali na wakati.
Wamitila,
(2003) anasema kuwa, fasihi simulizi ni sanaa ya lugha inayotungwa na kubuniwa kwa
mdomo bila kutumia maandishi. Aidha fasihi simulizi ni tukio linalofungamana na
muktadha fulani wa kijamii na mwingiliano wa fanani, hadhira, fani inayotendwa,
tukio, mahali na wakati.
OKpewho,
I (1992) anasema, kuwa fasihi simulizi humaanisha fasihi itolewayo kwa neno la
mdomo. Hapa anaungana na Balisidya kuwa pasipo mdomo, fasihi simulizi
haikamatiki.
Baada
ya kufafanua dhana ya fasihi simulizi kulingana na wataalamu mbalimbali, sasa
tuijadili dhana ya sanaa za maonyesho.
Penina
Muhando na Ndyanao Balisidya (1976) wanajadili kwa kina sana dhana ya sanaa za
maonyesho. Mjadala wao umejikita sana katika swala lisemalo kuwa “sanaa za
maonyesho ni nini?
Kutokana
na swali hilo wanasema kuwa, utapata majibu mbalimbali lakini mara nyingi
majibu yatakuwa kama haya yafuatayo:
-
Sanaa za maonyesho ni
michezo ya kuigiza
- Sanaa za maoanyesho ni
michezo ionyeshwayo kwenye jukwaa lenye pazia na mataa mengi ya rangi.
-
Sanaa za maonyesho ni michezo ya Shakespeare kama vile
Mabepari wa Venisi.
-
Sanaa za maonyesho ni
vichekesho
- Sanaa za maonyesho ni
maigizo yanayochekesha au kufurahisha na mengineyo yanayofanana na hayo.
Kwa
kufuata majibu haya huenda tukafikiria kuwa sanaa za maonyesho ni tamthilia
(michezo ya kuigiza) tu yaani ni kitendo chochote chenye sifa nne ambazo ni
mchezo, mchezaji, uwanja wa kuchezea na watazamaji. Kwa upande mwingine
tunaelewa kuwa tamthiliya ni aina ya sanaa iliyoletwa kwetu kutoka nchi za
kimagharibi wakati wa ukoloni ambapo walileta drama na tamthiliya za Shakespeare,
sisi tukazipenda na tukazionyesha na kuziendeleza mpaka kufikia hatua ya
kuandika tamthiliya za Kiafrika kwa lugha za Kiafrika kuhusu maisha ya jamii ya
Kiafrika.
Hivyo
basi, iwapo tutafikiria kuwa sanaa za maonyesho ni tamthiliya tu, basi ni
kusema kuwa kabla ya mkoloni kutuletea tamthiliya tulikuwa hatuna sanaa za
maonyesho za kijadi.
Wazo
hili ni potofu sana kwani tunazo sanaa za maoneysho zenye asili ya hapa hapa
Afrika. Hii ni kwa sababu tunasema kuwa sanaa za maonyesho ni kitendo chochote
chenye sifa za mchezo, mchezaji, uwanja wa kuchezea na watazamaji kama vile
jando, unyago, kusalia mizimu au masimulizi ya hadithi.
Dosari
kubwa katika ufafanuzi huu imo katika neno mchezo (play) lenye maana duni sana
likilianganishwa na umuhimu wa sanaa za maonyesho zenye asili ya Afrika.
Tukichukua kwa mfano; jando, unyago, kusalia mizimu au masimulizi ya hadithi
ambayo ni mifano ya sanaa za maonyesho zenye sifa zote nne. Isipokuwa tunajua
kuwa shughuli zote hizi siyo michezo na umuhimu wao hauruhusu hata kidogo, kuingiza
neno mchezo kwa kuwa zina maana muhimu ambayo inahusu maisha ya binadamu katika
jamii yake.
Katika
jamii ya Kiafrika ambayo utamaduni wake ulikuwa haujaingiliwa na utamaduni wa nchi
za kigeni, ilikuwa na aina nyingi sana za sanaa za maonyesho. Kwa kuwa jamii
hizo zilikuwa zimegawanyika katika makabila mengi, kila kabila lilikuwa na aina
zake za sanaa za maonyesho. Lakini kwa ujumla wake sanaa za maonyesho za asili
zinaweza kugawanywa kwenye makunmdi makubwa matano kwama vile sherehe, ngoma, masimulizi ya hadithi,
kusalia miungu na majigambo. Sanaa hizi za maonyesho za kijadi zinazoingia
kwenye kundi moja zaweza kitofautiana hapa na pale kimtindo lakini kimsingi
huwa ziko sawa.
Hivyo
basi baada ya kuifafanua kwa kina dhana ya sanaa za maonyesho pamoja na asili
yake, zifuazo ni hoja zinazoelezae ni jinsi gani sanaa za kimagharibi zilivyoathiri
sanaaa za maonyesho za Kiafrika na fasihi simulizi kwa ujumla.
Sanaa za maonyesho za kimagharibi
zilizifanya sanaa za maonyesho za Kiafrika kujikita katika dhana za vichekesho
yaani ni maigizo yanayochekesha tu (drama),
Kwa kuwa tangu awali sanaa za maonyesho za Kiafrika zilikuwa na umuhimu wake
katika jamii husika, lakini wakati wa mkoloni walileta sanaa za maonyesho za
kikwao yaani drama sisi (Waafrika) tulishiriki kama washiriki au watazamaji tu,
mfano Waafrika walichukulia kule kushiriki kwao ni kama kujiburudisha au
kujifurahisha tu. Walifurahishwa na vile vitendo vilivyofanywa kwenye jukwaa na
katika kufurahi walichekeshwa pia. Basi ikawa jambo linalojitokeza kwenye
tamthiliya hizi ni kule kuchekesha na walidhani kuchekesha ndiyo madhumuni ya
tamthiliya.
Watu
wa magharibi ndio waliotufanya tufikiri hivyo kwa sababu hawakutambua ama kwa
makusudi ama kwa kutoelewa Waafrika walikuwa na sanaa zao za asili. Walituletea
drama kama vile wanatuletea sanaa mpya ambayo aina yake haikuwapo hapa Afrika.
Mwafrika kwa kuwa aliendelea kujua kuwa sanaa za maonyesho ni tamthiliya
(drama). Baadaye Waafrika walipanua dhana hizo na kuja na tamthiliya mpya
katika hali ya vichekesho. Utunzi wa vichekesho ulijikita katika misingi ya
kitamthiliya iliyozungumzia zaidi mazingira ya Kiafrika.
Kutothamini sanaa za
maonesho za kiafrika, wakoloni kutotambua
ama kwa makusudi kwamba kuna sanaa za maonesho za Kiafrika hata kama
walifahamau walipuuza wakatupilia mbali sanaa za maonesho za Kiafrika
wakaingiza drama kama sanaa mpya na mkazo ukatiliwa zaidi katika sanaa hiyo
mpya. Mfano kupitia dini na elimu ya watu wa magharibi iliwafanya Waafrika
kuanza kudharau sanaa zao za jadi na kuanza kuingiza sanaa za kigeni shuleni na
ibada za kigeni. Kufuatia vitendo
vyote vya sanaa za maonyesho.
Wageni
wa magharibi walitumia mbinu mbalimbali kufuta na kuondoa vitendo mbalimbali
vya jadi na tamaduni za Kiafrika ambavyo ndivyo vilivyobeba sanaa za Kiafrika
kama vile jando na unyago, kutambikia mizimu, ngoma za jadi nk. ambavyo vitendo
hivi viliitwa vya kishenzi. Njia walizotumia ni kuingiza dini na elimu za
kimagharibi.
Sanaa za maonesho
zilionekana kama maigizo, (plays) wazo hili
limesababishwa na tafsiri mbovu ya neno “play” ambalo limefasiriwa kuwa mchezo
wa kuigiza kuita [play] mchezo wa kuigiza ni kosa linalotokana na aidha
kutokuelewa kiini cha drama ama aliyetoa tafsiri hii alikuwa amefuata nadharia
za zamani sana za drama ambapo walidhani uigizaji (imitation) ndiyo kiiini cha
drama, hivyo basi dhana hii kuwa sanaa za maonesho ni maigizo imezifanya sanaa
za jadi za Kiafrika kupoteza maana.
Kwa
hiyo kutokanan na dhana hii ya kuwa sanaa za maonesho ni maigizo (plays)
inazinyima hadhi sanaa jadi za kiafrika zenye umuhimu katika jamii husika.
Kuingizwa utamaduni wa
kimagharibi; Waafrika walikuwa na utamaduni wao
ambao unaendana na matendo yanayoonesha sanaa za maonesho na fasihi ya Kiafrika
matendo hayo ni kama jando unyago, kusalia mizimu maleba, ngoma masimulizi ya hadithi na
majigambo.
Kutokana
na kuingia na kukua kwa tamaduni za kigeni Waafrika waliacha kuteketeza sanaa
zao za Kiafrika na kuiga sanaa za kimagharibi ambazo zilitawaliwa na tamaduni
za kimagharibi.
Athari katika utendaji,
kukua kwa maendeleo ya sayansi na teknolojia ya kimagharibi kuliathiri utendaji
wa sanaa za maonesho na fasihi simulizi kwa ujumla kutokana na maendeleo hayo,
fasihi simulizi ya Kiafrika ilipopoteza dhana ya utendaji ambao ndio uhai/uti
wa mgongo wa fasihi simulizi na sanaa za maonesho.
Ingawa
fasihi ya kimagharibi ina athari katika sanaa za maonesho za Kiafrika, pia
imeweza kutoa mchango mkubwa katika sanaa zetu. Nchi za kimagharibi zimeweza
kutoa mchango mkubwa katika kukuza sanaa za maonesho na fasihi simulizi ya Kiafrika
Walisaidia katika
uchambuzi wa tamthiliya,
Uchambuzi
wa tamthiliya kwa kutumia mbinu za kiaristotle na shake spear ilichangia kukuza
sanaa za maonesho za kiafrika hasa katika kipengele cha utendaji kwani Anstotle
anasema tamthiliya lazima ziwe na sehemu ya kutendea na pawepo na mapazia, taa
nk. Hivyo, ilipelekea watunzi wa sanaa za maonesho za Kiafrika hasa tamithiliya
kuongeza utendaji wake, mfano tamthiliya ya orodha imefuata mfumo huohuo wa
uandishi. Waafrika kuanza kuandika tamthilia
zao; Ushiriki wa Waafrika katika Tamthilia za Sharkespear iliwafanya waanze
kuandika tamthiliya zinazozungumzia mandhari ya Kitanzania. Watanzania walishiriki
katika tamthiliya ambazo Watanzania hawakuwa wanazielewa kwa hivyo wakajaribu
kutunga vijitamthilia vidogovidogo kufuatana na
misingi ya Kizungu lakini
vilivyoongelea jamii ya Mtanzania
ya wakati ule. Hivyo uwezo wa Watanzania (Waafrika kuweza kuandika
vijitamthiliya vidogo vidogo ni- mchango kutoka kwa watu wa magharibi kwani
waliweza kutumia misingi ya kimagharibi. Aina ya tamthiliya hiyo iliitwa/ilijulikana
kama “VICHEKESHO”, vichekesho
vilishamiri sana hasa kati ya watoto wa shule ambao bila ya uongozi wa walimu
wa kigeni walitunga vichekesho na kuvionesha mfano wa vichekesho “Mshamba wa
Mji, “Bwana tajiri na mtumishi wake” au “mshamba wa siagi”
Wageni walisaidia
katika uhifadhi wa sanaa za maonesho na fasihi kwa ujumla,
hii inamaana Waafrika waliandika tamthiliya zao tofauti na ilivyokuwa mwanzo
ambao zilihifadhiwa kichwani lakini kutokana na Elimu waliyoipata kutokea kwa
mkoloni waliweza kuandika au kutunga vichekesho mbalimbali na kuvihifadhi
katika, santuri (CD) na maandishi, mfano “mshamba wa siagi” na “mwafrika mwenye elimu” ambapo hii
inaonesha mchango wa watu wa magharibi
katika kukuza sanaa za maonesho fasihi simulizi kwa ujumla.
Walichangia katika
kukomaza sanaa za maonesho na fasihi kwa jumla,
Waafrika kuanza kuchapa vitabu, kuanzia mwaka 1961 vitabu mbalimbali
viliandikwa vya tamthiliya ambavyo vilizungumzia mambo mbalimbali ya mifumo ya
mwanadamu kama uchumi; kijamii; na kisiasa ambapo awali havikuzungumiziwa
katika vijitamthilia vidogo vidogo vilivyo lenga kuchekesha na kutoa ujumbe fulani.
Hivyo mabadiliko kutoka kuandika vichekesho hadi kuandika mambo ya kijamii yahusuyo
Afrika. Mfano; KINJEKITILE, ALIYEONJA PEPO, WAKATI UKUTA, HATIA, TAMBUENI HAKI ZETU.”
Kazi hizi ziliandikwa baada ya mwaka 1965.
Waafrika kuanza
kuandika kwa ngonjera za Kiswahili;
nchi za magharibi zilichangia kwa
kiasi kikubwa katika kukuza sanaa za maonesho na fasihi simulizi kwa ujumla,
kwani, kutokana na mambo mbalimbali, yaliyofanywa na nchi za magharibi kama
kuwashirikisha Waafrika ambao baadaye waliweza kuandika tamthiliya na ngonjera
mbalimbali. Mfano katika miaka 1967 wakati wa kipindi cha Azimio la Arusha
ngonjera nyingi katika kipindi hiki zilizungumzia mfumo ya maisha kisiasa,
kiuchumi, na kijamii ambapo kazi nyingi ziliandikwa zilizozungumzia juu ya
Azimio la Arusha.
Pamoja
na athari mbalimbali zilizosababishwa na watu wa magharibi katika sanaa ya
maonyesho na fasihi simulizi ya Kiafrika kwa ujumla. Nchi za magharibi zimeweza
kuchangia kwa kiasi fulani katika kukua kwa fasihi simulizi na sanaa ya
maonesho ya Kiafrika.
Hivyo
basi, pamoja na athari na mchango wa nchi za magharibi katika sanaa ya maonesho
na fasihi simulizi kwa ujumla imekabiliwa na changamoto mbalimbali kama
mipangilio mibaya katika kupanga muda wa kuandaa na kuonesha sanaa hizo, uhaba
wa fedha za kuendeshea shughuli zinazohusiana na sanaa ya maonesho na fasihi
kwa ujumla pia uchache wa wataalam wanaohusika na fasihi simulizi ya Kiafrika
na sanaa ya maonesho kwa ujumla.
MAREJEO
Mhando,
P na N. Balisidya; (1976 ). Fasihi na
Sanaa za Maonesho. Tanzania Publishing: Dar-es-Salaam
Wamitila,
W. K. (2003). Kichocheo Cha Fasihi
Simulizi na Andishi. Focus Publications Ltd: Nairobi, Kenya.
No comments:
Post a Comment